Ujarzmić energię, czyli procedury lockout tagout

Po przeanalizowaniu statystyk wypadków z udziałem energii pojawia się pewien wzorzec. Niekoniecznie wzorzec powtarzalny, chociaż mają te wzorce pewne podobieństwa. Są to wypadki całkowicie przewidywalne i całkowicie do uniknięcia.

Przykłady przypadkowego uwolnienia energii:

Wymagania polskiego prawa w zakresie blokowania niebezpiecznej energii znajdują się w takich Rozporządzeniach jak: Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 marca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych (od § 16.do  § 21., § 24., od § 26. do § 27.).  Podobne zapisy występują również w projekcie nowego Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych (projekt rozporządzenia oraz status legislacji znajdujesię na stronach Rządowego Centrum Legislacji) ponadto w Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn § 51.

Blokowanie energii musi odbywać się w sposób skuteczny.  Dobra praktyka inżynierska to procedura lockout tagout. Jak każdą procedurę i tą wart wdrożyć i ćwiczyć w praktyce.

  Autorski trenażer lockout na zaworach i zasówach (brakuje tylko połączeń kołniełnieżowych (pojawią się już niebawem).

Autorski trenażer lokout izolatorów energii elektrycznej (w budowie - za kilka dni będzie gotowy)

System Lockout-Tagout (LOTO) ma za zadanie ochronę pracowników przed nieoczekiwanym załączeniem zasilania lub uruchomieniem maszyny/urządzenia przez uwolnienie niebezpiecznej energii podczas wykonywania prac serwisowych, regulacyjnych, konserwacyjnych, czy remontowych czyli m.in. wyeliminowanie najbardziej zawodnego czynnika w łańcuchu bezpieczeństwa jakim jest człowiek. Błędy ludzkie są najczęstszą przyczyny zdarzenia niebezpiecznego (wypadku, awarii).

Cele procedury lokout:

• zabezpieczenia pracowników przed bezpośrednim działaniem niebezpiecznej energii lub substancji,
• oraz wyeliminowania przypadkowego i niekontrolowanego załączenia urządzenia, maszyny lub instalacji.

system LOTO - system zabezpieczania maszyn i urządzeń przed niepożądanym ich uruchomieniem lub uwolnieniem niebezpiecznej energii lub substancji oparty na blokadach i przywieszkach.

blokada - urządzenie blokujące założone na aparaturze odcinającej źródło niebezpiecznej energii lub substancji zgodnie z ustaloną procedurą, w celu zabezpieczenia aparatury odcinającej przed przypadkowymi manipulacjami mogącymi skutkować przywróceniem zasilania niebezpieczną energią lub substancją do odizolowanego urządzenia.

 LOCKOUT – umieszczenie specjalnej blokady i kłódki w miejscu odcięcia źródła niebezpiecznej energii lub substancji w celu:

• poinformowania pracowników że na urządzeniu trwają prace naprawcze a urządzenie jest wyłączone i odłączone od źródeł niebezpiecznej energii lub substancji
• uniemożliwienia niepożądanej manipulacji źródłem niebezpiecznej energii lub substancji, które może prowadzić do zranienia, śmierci osób wykonujących prace naprawcze lub do powstania szkód majątkowych.

TAGOUT - oznaczenie odizolowanego urządzenia przywieszką informującą pozostałych użytkowników, że urządzenie jest wyłączone i odłączone od źródeł niebezpiecznej energii lub substancji i przebiegają na nim prace naprawcze.

TAG (przywieszka) – stosowane są do widocznego i w sposób pewnie zamocowanego oznakowania odizolowanego obiektu, urządzenia, maszyny lub instalacji zgodnie z ustaloną procedurą w celu poinformowania że nie można ich uruchamiać i obsługiwać do momentu zdjęcia tego oznakowania.

izolujący – pracownik izolujący źródło niebezpiecznej energii lub substancji.

kłódka LOTO – mechaniczna kłódka wieszana przez pracownika bezpośrednio na założonej blokadzie, lockboxie lub urządzeniu w celu uniemożliwienia jej zdjęcia przez osoby postronne.

punkt izolacji LOTO – miejsce fizycznego odcięcia niebezpiecznej energii lub substancji.

oznaczenie punktu odcięcia LOTO – jest to etykieta informacyjna zamocowana w sposób trwale bezpośrednio w punkcie izolacji LOTO.

skrzynka lockoutu – tzw. lockbox - zamykana skrzynka służąca do deponowania przez izolującego kluczy od kłódek LOTO założonych na blokadach w tzw. izolacji grupowej.

procedura izolacji - określa zasady postępowania, występujące zagrożenia oraz ocenę ryzyka w procesie zabezpieczenia urządzenia, maszyny lub instalacji na czas prowadzenia prac eksploatacyjnych.

IZOLACJA niebezpiecznych energii lub substancji to:

• tymczasowe lub trwałe pozbawienie urządzenia, maszyny czy instalacji zasilania z zewnętrznych źródeł niebezpiecznej energii lub niebezpiecznych substancji oraz
• upewnienie się, że urządzenie, maszyna lub instalacja nie może zostać uruchomiona za sprawą zmagazynowanej lub potencjalnej energii.

niebezpieczna energia - poprzez niebezpieczną energię rozumiemy:

• chemiczna - energia powstała na skutek reakcji pomiędzy substancjami chemicznymi (np. benzyną, gazem ziemnym i propanem)
• elektryczna – energia powstała na skutek ruchu elektronów (przepływu prądu elektrycznego), która może powodować porażenie prądem elektrycznym.
• hydrauliczna – energia powstała na skutek siły ściskania lub ruchu cieczy w zamkniętym obszarze (ruchome cylindry hydrauliczne lub akumulatory uwalniające energię)
• kinetyczna – energia pochodząca z ruchu obrotowego lub liniowego urządzeń (np. pomp, wentylatorów, przekładni, kół pasowych, lub innych kół, wałków napędowych czy cylindrów itp.).
• zmagazynowana – energia pochodząca z połączenia energii kinetycznej i potencjalnej na skutek siły grawitacji, ruchu lub zwolnienia komponentu maszyny (np. sprężyna, zacisk czy koło zamachowe).
• pneumatyczna – energia powstała na skutek siły ściskania lub ruchu gazu w zamkniętym obszarze (ruchome cylindry pneumatyczne lub akumulatory uwalniające energię).
• potencjalna – energia która powstaje na skutek położenia i działania siły grawitacji np. maszyny, które mają dużą ilość komponentów, które podnoszą się i opadają, takie jak prasa. Zawierają energię potencjalna, która staje się energią kinetyczną w momencie uwolnienia.
• termiczna – energia powstała na skutek ciepła lub w formie ciepła (zapalenie się elementów wskutek nadmiernej temperatury lub gorąca woda, para, ciekłe metale itp.).
• promieniowanie – energia związana z procesem promieniowania, w którym zmiany chemiczne mogą zniszczyć tkanki biologiczne i materiały strukturalne, np. promieniowania jonizujące, RTG, laserowe.

substancja niebezpieczna - każdy materiał toksyczny, żrący lub łatwopalny, który ma potencjał do powodowania obrażeń lub choroby, np. gazy, opary, płyny i pył. Są to:

• gazy (np. gaz LPG, gaz CO₂, azot, tlen, argon)
• opary (np. ropa naftowa, benzyna, rozpuszczalniki itp.)
• płyny (np. kwasy w stacji uzdatniania wody, kwas siarkowy)
• pyły (mogące powodować choroby lub obrażenia, np. pyły toksyczne, żrące lub łatwopalne).

Prowadzenie procedury lockout w tym zakładanie blokad powinno być powierzone kompetentnemu pracownikowi.

Od pracownika kompetentnego wymaga się:

• znajomości oraz zrozumienia wymogów prawnych w zakresie izolacji niebezpiecznej energii lub substancji,
• świadomości celu swoich działań,
• znajomości rodzaju oraz wielkości źródeł niebezpiecznej energii lub substancji w miejscu pracy,
• znajomości sposobu i metod odizolowania i kontrolowania tych źródeł,
• znajomości procedury związanej z odizolowaniem i kontrolowaniem tych źródeł.

Blokowanie źródeł niebezpiecznej energii lub substancji powinno odbywać się na nstalacjach głównych doprowadzających media do maszyny (np. główny wyłącznik prądu, główny zawór powietrza, itp).

Niedopuszczalne jest blokowanie wyłączników awaryjnych lub innych odcięć w układach sterowania (np. klucz w pulpicie sterowniczym itp.).

Po odizolowaniu, zablokowaniu i oznakowaniu osoba kompetentna sprawdza skuteczność odcięcia energii (np. w przypadku energii elektrycznej - pomiar braku napięcia za pomocą woltomierza, dla układu hydraulicznego - kontrola braku ciśnienia za pomocą manometru itp.). Ponadto w celu upewnienia się, że urządzenie zostało prawidłowo odizolowane i nie zadziała, osoba kompetentna przeprowadza próbę uruchomienia urządzenia zgodnie z normalną procedurą lub zgodnie z opisem w procedurze dotyczącej izolacji. Przed wykonaniem tych testów osoba kompetentna upewnia się, że wszyscy pracownicy wyszli z obszaru zagrożenia i że nikt nie znajduje się przy urządzeniu na wypadek gdyby podczas testu urządzenie uruchomiło się. Jeśli urządzenie można obsługiwać ze stanowiska zdalnego lub poprzez system komputerowy osoba kompetentna sprawdza, czy urządzenie nie zostanie uruchomione w sposób zdalny.

Wymagane jest opracowanie identyfikacji zagrożeń i ocena ryzyka – w celu określenia środków ochrony osobistej stosowanych przez osoby kompetentne podczas izolowania i blokowania poszczególnych źródeł niebezpiecznej energii lub substancji. Sposób i zakres blokowania dla poszczególnego obiektu, maszyny, urządzenia czy instalacji określone muszą być w odpowiedniej instrukcji eksploatacji. W przypadku prac na polecenie pisemne lub książkę wyłączeń-załączeń – jest to zawsze poleceniodawca.

Po zakończeniu prac każdy pracownik mający kontakt z energią usuwa swoją kłódkę z blokady lub LOKCBOX-a. Tylko po poinformowaniu wszystkich pracowników mających kontakt z energią oraz po przeprowadzeniu inspekcji można zdjąć blokady i przygotować urządzenie, maszynę lub instalację do uruchomienia. Kłódki LOTO oraz przywieszki mogą być zdejmowane tylko przez osoby do których one należą. Dotyczy to zarówno pracowników mających kontakt z energią jak i pracowników kompetentnych. Po zakończeniu prac eksploatacyjnych kiedy urządzenie jest przygotowane do uruchomienia, obszar wokół maszyny, urządzenia lub instalacji powinien być sprawdzany by zapewnić, że nikt nie jest narażony na potencjalne urazy. Inspekcja taka powinna objąć kontrolę narzędzi, luźnych części czy innych urządzeń, które mogły pozostać w maszynie i urządzeniu oraz powinna potwierdzić, że ponownie zamontowano i zabezpieczono wszystkie osłony, a także, że wszyscy pracownicy opuścili obszar prac.

Lockout - Tagout to procedura lub metoda, która powinna zawierać następujące sześć etapów:

1. Przygotowanie
2. Zamknięcie
3. Izolacja
4. Lockout / Tagout
5. Zapisane sprawdzenie energii
6. Weryfikacja izolacji.

Krok 1: Przygotowanie - blokowanie/oznaczanie. Najpierw należy przygotować urządzenie, instalację lub maszynę do zablokowania i znakowania w celu przeprowadzenia serwisu, konserwacji lub remontu. Podczas etapu przygotowawczego wykfalifikowany oraz wyznaczony lub upoważniony pracownik musi zidentyfikować i sprawdzić wszystkie rodzaje niebezpiecznych energii, które mogą być potencjalnie w maszynie, instalacji czy urządzeniu. Ważne jest, aby zidentyfikować konkretne zagrożenia i oczywiście kontrolować lub monitorować je,

Krok 2: Zamknij urządzenie, instalację lub maszynę. Po zakończeniu planowania faktyczny proces wyłączania i blokowania urządzenia, instalacji lub maszyny rozpoczyna czas ich wyłączenia na okres, w którym będą serwisowane, konserwowane lub remontowane. W tym kroku należy powiadomić każdego pracownika, którego dotyczy lub zaniepokoi to zamknięcie, nawet jeśli nie będzie on odgrywał roli w tych pracach.

Krok 3: Izolacja - blokowanie /oznaczenie źródeł energii. Oznacza to dowolną liczbę elementów, takich jak wyłączenie zasilania lub zamknięcie zaworu.

Krok 4: Lockout / Tagout - z urządzeniem, maszyną lub instalacją oddzielonym lub odizolowanym od źródła energii, następnym krokiem lub poziomem loutout / tagout jest zablokowanie i oznaczenie maszyny lub urządzenia. Rozsądne jest stwierdzenie, że cała ta sześcioetapowa kategoria uzyskuje swoją nazwę od tego kroku, wykwalifikowany oraz wyznaczony lub upoważniony pracownik zakłada urządzenie blokujące i urządzenie izolujące energię Tagout. chodzi o to, aby zastosować urządzenie blokujące na urządzeniu izolującym energię, więc w pozycji "bezpiecznej" tak aby nie mogło dojść do niebezpiecznej sytuacji. Poza tym, osoba wykonująca blokadę również zostawia oznaczenie na urządzeniu. Tag (oznaczenie)  zawiera nazwisko osoby, która przedstawiła blokadę i dodatkowe informacje np. telefon kontaktowy do zakładającego blokadę.

Krok 5: Sprawdzenie i zapisanie wyników pomiarów niebezpiecznej energii. Nawet po odłączeniu lub odłączeniu źródła energii, w kroku 3 (trzy) z procesu bezpieczeństwa blokady, a urządzenie jest zablokowane i zabezpieczone. krok 4, który nie gwarantuje w pełni, że w urządzeniu lub instalacji nie jest przechowywana żadna niebezpieczna energia ani że można bezpiecznie przeprowadzić pracę. tym razem ważne jest, aby szukać jakiejkolwiek niebezpiecznej energii, która została "zmagazynowana" w maszynie lub jakiejkolwiek pozostałej "energii." Podczas tej fazy każda potencjalnie niebezpieczna energia składowana lub pozostała musi zostać zwolniona, odłączona, unieruchomiona, zabezpieczona w niektórych przypadkach może być wymagane założenie dodatkowych blokad.

Krok 6: Weryfikacja izolacji - Lockout / Tagout Ostatnim krokiem bezpieczeństwa Lockout / Tagout jest upewnienie się, że tak, zamknąłeś lub wyłączyłeś maszyny, odizolowałeś ich od źródła zasilania, zablokowałeś je na zewnątrz i sprawdzane pod kątem potencjalnie niebezpiecznej energii zmagazynowanej, teraz czas na wielokrotne sprawdzenie, czy zrobiłeś to wszystko dokładnie i dopiero teraz można bezpiecznie pracować na maszynie, urządzeniu  lub instalacji, w tym momencie upoważniony pracownik weryfikuje maszynę lub urządzenia odpowiednio izolowane i pozbawione napięcia.

Jeszcze raz dla czego warto stosować procedury lockout:

Podsumowanie: energia jest czymś czego nie możemy zwalczyć możemy ją tylko poskromić. Jest ona zawsze niebezpieczna bez względu jaka by ona nie była. Tylko praca zgodna z najlepszymi praktykami powoduje zmniejszenie ryzyka czy pracy z energią. Najlepszą praktyką są procedury lockout tagout. Wprowadzenie takich procedur nie musi być wcale koszto czy czasochłonne – można je wprowadzać etapami. Koszty wypadku przy pracy spowodowane zadziałaniem energii są zapewne dużo wyższe niż wprowadzenie takim procedury do zakładu pracy. Należy pamiętać również, że tylko systemowe rozwiązania dają gwarancję bezpieczeństwa.

Osoby zainteresowane praktycznymi warsztatami z zakresu procedur lockout - tagout zapraszam do kontaktu: artur.lipowicz@gmail.com lub telefonicznie 883 663 557.