Po przeanalizowaniu statystyk
wypadków z udziałem energii pojawia się pewien wzorzec. Niekoniecznie wzorzec powtarzalny,
chociaż mają te wzorce pewne podobieństwa. Są to wypadki całkowicie
przewidywalne i całkowicie do uniknięcia.
Przykłady przypadkowego uwolnienia energii:
Wymagania polskiego prawa
w zakresie blokowania niebezpiecznej energii znajdują się w takich
Rozporządzeniach jak: Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 marca 2013
r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych (od
§ 16.do § 21., § 24., od § 26. do § 27.).
Podobne zapisy występują również w
projekcie nowego Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy
urządzeniach energetycznych (projekt rozporządzenia oraz status legislacji znajdujesię na stronach Rządowego Centrum Legislacji) ponadto w Rozporządzenie Ministra
Gospodarki z dnia z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań
dla maszyn § 51.
Blokowanie energii musi
odbywać się w sposób skuteczny. Dobra
praktyka inżynierska to procedura lockout tagout. Jak każdą procedurę i tą wart wdrożyć i ćwiczyć w praktyce.
Autorski trenażer lockout na zaworach i zasówach (brakuje tylko połączeń kołniełnieżowych (pojawią się już niebawem).
Autorski trenażer lokout izolatorów energii elektrycznej (w budowie - za kilka dni będzie gotowy)
System Lockout-Tagout
(LOTO) ma za zadanie ochronę pracowników przed nieoczekiwanym załączeniem zasilania
lub uruchomieniem maszyny/urządzenia przez uwolnienie niebezpiecznej energii
podczas wykonywania prac serwisowych, regulacyjnych, konserwacyjnych, czy
remontowych czyli m.in. wyeliminowanie najbardziej zawodnego czynnika w
łańcuchu bezpieczeństwa jakim jest człowiek. Błędy ludzkie są najczęstszą przyczyny
zdarzenia niebezpiecznego (wypadku, awarii).
Cele procedury lokout:
- zabezpieczenia
pracowników przed bezpośrednim działaniem niebezpiecznej energii lub substancji,
- oraz
wyeliminowania przypadkowego i niekontrolowanego załączenia urządzenia, maszyny
lub instalacji.
system LOTO - system
zabezpieczania maszyn i urządzeń przed niepożądanym ich uruchomieniem lub
uwolnieniem niebezpiecznej energii lub substancji oparty na blokadach i
przywieszkach.
blokada - urządzenie blokujące
założone na aparaturze odcinającej źródło niebezpiecznej energii lub substancji
zgodnie z ustaloną procedurą, w celu zabezpieczenia aparatury odcinającej przed
przypadkowymi manipulacjami mogącymi skutkować przywróceniem zasilania
niebezpieczną energią lub substancją do odizolowanego urządzenia.
LOCKOUT – umieszczenie
specjalnej blokady i kłódki w miejscu odcięcia źródła niebezpiecznej energii lub
substancji w celu:
- poinformowania pracowników że na urządzeniu
trwają prace naprawcze a urządzenie jest wyłączone i odłączone od źródeł
niebezpiecznej energii lub substancji
- uniemożliwienia niepożądanej manipulacji
źródłem niebezpiecznej energii lub substancji, które może prowadzić do
zranienia, śmierci osób wykonujących prace naprawcze lub do powstania szkód
majątkowych.
TAGOUT - oznaczenie
odizolowanego urządzenia przywieszką informującą pozostałych użytkowników, że
urządzenie jest wyłączone i odłączone od źródeł niebezpiecznej energii lub
substancji i przebiegają na nim prace naprawcze.
TAG (przywieszka) –
stosowane są do widocznego i w sposób pewnie zamocowanego oznakowania odizolowanego
obiektu, urządzenia, maszyny lub instalacji zgodnie z ustaloną procedurą w celu
poinformowania że nie można ich uruchamiać i obsługiwać do momentu zdjęcia tego
oznakowania.
izolujący – pracownik izolujący
źródło niebezpiecznej energii lub substancji.
kłódka LOTO – mechaniczna
kłódka wieszana przez pracownika bezpośrednio na założonej blokadzie, lockboxie
lub urządzeniu w celu uniemożliwienia jej zdjęcia przez osoby postronne.
punkt izolacji LOTO –
miejsce fizycznego odcięcia niebezpiecznej energii lub substancji.
oznaczenie punktu odcięcia LOTO –
jest to etykieta informacyjna zamocowana w sposób trwale bezpośrednio w punkcie
izolacji LOTO.
skrzynka lockoutu –
tzw. lockbox - zamykana skrzynka służąca do deponowania przez izolującego kluczy
od kłódek LOTO założonych na blokadach w tzw. izolacji grupowej.
procedura izolacji -
określa zasady postępowania, występujące zagrożenia oraz ocenę ryzyka w procesie
zabezpieczenia urządzenia, maszyny lub instalacji na czas prowadzenia prac
eksploatacyjnych.
IZOLACJA niebezpiecznych energii lub
substancji to:
- tymczasowe lub trwałe pozbawienie
urządzenia, maszyny czy instalacji zasilania z zewnętrznych źródeł
niebezpiecznej energii lub niebezpiecznych substancji oraz
- upewnienie się, że urządzenie, maszyna lub
instalacja nie może zostać uruchomiona za sprawą zmagazynowanej lub
potencjalnej energii.
niebezpieczna energia -
poprzez niebezpieczną energię rozumiemy:
- chemiczna -
energia powstała na skutek reakcji pomiędzy substancjami chemicznymi (np. benzyną,
gazem ziemnym i propanem)
- elektryczna –
energia powstała na skutek ruchu elektronów (przepływu prądu elektrycznego), która
może powodować porażenie prądem elektrycznym.
- hydrauliczna –
energia powstała na skutek siły ściskania lub ruchu cieczy w zamkniętym
obszarze (ruchome cylindry hydrauliczne lub akumulatory uwalniające energię)
- kinetyczna –
energia pochodząca z ruchu obrotowego lub liniowego urządzeń (np. pomp, wentylatorów,
przekładni, kół pasowych, lub innych kół, wałków napędowych czy cylindrów itp.).
- zmagazynowana –
energia pochodząca z połączenia energii kinetycznej i potencjalnej na skutek siły
grawitacji, ruchu lub zwolnienia komponentu maszyny (np. sprężyna, zacisk czy
koło zamachowe).
- pneumatyczna –
energia powstała na skutek siły ściskania lub ruchu gazu w zamkniętym obszarze
(ruchome cylindry pneumatyczne lub akumulatory uwalniające energię).
- potencjalna –
energia która powstaje na skutek położenia i działania siły grawitacji np.
maszyny, które mają dużą ilość komponentów, które podnoszą się i opadają, takie
jak prasa. Zawierają energię potencjalna, która staje się energią kinetyczną w
momencie uwolnienia.
- termiczna –
energia powstała na skutek ciepła lub w formie ciepła (zapalenie się elementów wskutek
nadmiernej temperatury lub gorąca woda, para, ciekłe metale itp.).
- promieniowanie –
energia związana z procesem promieniowania, w którym zmiany chemiczne mogą
zniszczyć tkanki biologiczne i materiały strukturalne, np. promieniowania
jonizujące, RTG, laserowe.
substancja niebezpieczna -
każdy materiał toksyczny, żrący lub łatwopalny, który ma potencjał do powodowania
obrażeń lub choroby, np. gazy, opary, płyny i pył. Są to:
- gazy (np.
gaz LPG, gaz CO2, azot, tlen, argon)
- opary (np.
ropa naftowa, benzyna, rozpuszczalniki itp.)
- płyny (np.
kwasy w stacji uzdatniania wody, kwas siarkowy)
- pyły
(mogące powodować choroby lub obrażenia, np. pyły toksyczne, żrące lub
łatwopalne).
Prowadzenie procedury lockout w tym
zakładanie blokad powinno być powierzone kompetentnemu pracownikowi.
Od
pracownika kompetentnego wymaga się:
- znajomości oraz zrozumienia wymogów
prawnych w zakresie izolacji niebezpiecznej energii lub substancji,
- świadomości celu swoich działań,
- znajomości rodzaju oraz wielkości źródeł
niebezpiecznej energii lub substancji w miejscu pracy,
- znajomości sposobu i metod odizolowania i
kontrolowania tych źródeł,
- znajomości procedury związanej z
odizolowaniem i kontrolowaniem tych źródeł.
Blokowanie
źródeł niebezpiecznej energii lub substancji powinno odbywać się na nstalacjach
głównych doprowadzających media do maszyny (np. główny wyłącznik prądu, główny
zawór powietrza, itp).
Niedopuszczalne
jest blokowanie wyłączników awaryjnych lub innych odcięć w układach sterowania
(np. klucz w pulpicie sterowniczym itp.).
Po
odizolowaniu, zablokowaniu i oznakowaniu osoba kompetentna sprawdza skuteczność
odcięcia energii (np. w przypadku energii elektrycznej - pomiar braku napięcia
za pomocą woltomierza, dla układu hydraulicznego - kontrola braku ciśnienia za
pomocą manometru itp.). Ponadto w celu upewnienia się, że urządzenie zostało
prawidłowo odizolowane i nie zadziała, osoba kompetentna przeprowadza próbę uruchomienia
urządzenia zgodnie z normalną procedurą lub zgodnie z opisem w procedurze dotyczącej
izolacji. Przed wykonaniem tych testów osoba kompetentna upewnia się, że
wszyscy pracownicy wyszli z obszaru zagrożenia i że nikt nie znajduje się przy
urządzeniu na wypadek gdyby podczas testu urządzenie uruchomiło się. Jeśli
urządzenie można obsługiwać ze stanowiska zdalnego lub poprzez system komputerowy
osoba kompetentna sprawdza, czy urządzenie nie zostanie uruchomione w sposób
zdalny.
Wymagane
jest opracowanie identyfikacji zagrożeń i ocena ryzyka – w celu określenia
środków ochrony osobistej stosowanych przez osoby kompetentne podczas
izolowania i blokowania poszczególnych źródeł niebezpiecznej energii lub
substancji. Sposób i zakres blokowania dla poszczególnego obiektu, maszyny,
urządzenia czy instalacji określone muszą być w odpowiedniej instrukcji
eksploatacji. W przypadku prac na polecenie pisemne lub książkę
wyłączeń-załączeń – jest to zawsze poleceniodawca.
Po
zakończeniu prac każdy pracownik mający kontakt z energią usuwa swoją kłódkę z
blokady lub LOKCBOX-a. Tylko po poinformowaniu wszystkich pracowników mających
kontakt z energią oraz po przeprowadzeniu inspekcji można zdjąć blokady i
przygotować urządzenie, maszynę lub instalację do uruchomienia. Kłódki LOTO
oraz przywieszki mogą być zdejmowane tylko przez osoby do których one należą.
Dotyczy to zarówno pracowników mających kontakt z energią jak i pracowników
kompetentnych. Po zakończeniu prac eksploatacyjnych kiedy urządzenie jest
przygotowane do uruchomienia, obszar wokół maszyny, urządzenia lub instalacji
powinien być sprawdzany by zapewnić, że nikt nie jest narażony na potencjalne
urazy. Inspekcja taka powinna objąć kontrolę narzędzi, luźnych części czy
innych urządzeń, które mogły pozostać w maszynie i urządzeniu oraz powinna
potwierdzić, że ponownie zamontowano i zabezpieczono wszystkie osłony, a także,
że wszyscy pracownicy opuścili obszar prac.
Lockout
- Tagout to procedura lub metoda, która powinna zawierać następujące sześć etapów:
- Przygotowanie
- Zamknięcie
- Izolacja
- Lockout / Tagout
- Zapisane sprawdzenie energii
- Weryfikacja izolacji.
Krok 1:
Przygotowanie - blokowanie/oznaczanie. Najpierw należy przygotować urządzenie,
instalację lub maszynę do zablokowania i znakowania w celu przeprowadzenia
serwisu, konserwacji lub remontu. Podczas etapu przygotowawczego wykfalifikowany
oraz wyznaczony lub upoważniony pracownik musi zidentyfikować i sprawdzić wszystkie
rodzaje niebezpiecznych energii, które mogą być potencjalnie w maszynie,
instalacji czy urządzeniu. Ważne jest, aby zidentyfikować konkretne zagrożenia
i oczywiście kontrolować lub monitorować je,
Krok 2:
Zamknij urządzenie, instalację lub maszynę. Po zakończeniu planowania faktyczny
proces wyłączania i blokowania urządzenia, instalacji lub maszyny rozpoczyna
czas ich wyłączenia na okres, w którym będą serwisowane, konserwowane lub
remontowane. W tym kroku należy powiadomić każdego pracownika, którego dotyczy
lub zaniepokoi to zamknięcie, nawet jeśli nie będzie on odgrywał roli w tych
pracach.
Krok
3: Izolacja - blokowanie /oznaczenie źródeł energii. Oznacza to dowolną liczbę
elementów, takich jak wyłączenie zasilania lub zamknięcie zaworu.
Krok 4:
Lockout / Tagout - z urządzeniem, maszyną lub instalacją oddzielonym lub
odizolowanym od źródła energii, następnym krokiem lub poziomem loutout / tagout
jest zablokowanie i oznaczenie maszyny lub urządzenia. Rozsądne jest
stwierdzenie, że cała ta sześcioetapowa kategoria uzyskuje swoją nazwę od tego
kroku, wykwalifikowany oraz wyznaczony lub upoważniony pracownik zakłada
urządzenie blokujące i urządzenie izolujące energię Tagout. chodzi o to, aby
zastosować urządzenie blokujące na urządzeniu izolującym energię, więc w
pozycji "bezpiecznej" tak aby nie mogło dojść do niebezpiecznej sytuacji.
Poza tym, osoba wykonująca blokadę również zostawia oznaczenie na urządzeniu.
Tag (oznaczenie) zawiera nazwisko osoby,
która przedstawiła blokadę i dodatkowe informacje np. telefon kontaktowy do
zakładającego blokadę.
Krok
5: Sprawdzenie i zapisanie wyników pomiarów niebezpiecznej energii. Nawet po odłączeniu
lub odłączeniu źródła energii, w kroku 3 (trzy) z procesu bezpieczeństwa
blokady, a urządzenie jest zablokowane i zabezpieczone. krok 4, który nie
gwarantuje w pełni, że w urządzeniu lub instalacji nie jest przechowywana żadna
niebezpieczna energia ani że można bezpiecznie przeprowadzić pracę. tym razem
ważne jest, aby szukać jakiejkolwiek niebezpiecznej energii, która została
"zmagazynowana" w maszynie lub jakiejkolwiek pozostałej
"energii." Podczas tej fazy każda potencjalnie niebezpieczna energia
składowana lub pozostała musi zostać zwolniona, odłączona, unieruchomiona, zabezpieczona
w niektórych przypadkach może być wymagane założenie dodatkowych blokad.
Krok
6: Weryfikacja izolacji - Lockout / Tagout Ostatnim krokiem bezpieczeństwa
Lockout / Tagout jest upewnienie się, że tak, zamknąłeś lub wyłączyłeś maszyny,
odizolowałeś ich od źródła zasilania, zablokowałeś je na zewnątrz i sprawdzane
pod kątem potencjalnie niebezpiecznej energii zmagazynowanej, teraz czas na
wielokrotne sprawdzenie, czy zrobiłeś to wszystko dokładnie i dopiero teraz
można bezpiecznie pracować na maszynie, urządzeniu lub instalacji, w tym momencie upoważniony
pracownik weryfikuje maszynę lub urządzenia odpowiednio izolowane i pozbawione
napięcia.
Jeszcze raz dla czego warto stosować procedury lockout:
Podsumowanie: energia jest czymś czego nie
możemy zwalczyć możemy ją tylko poskromić. Jest ona zawsze niebezpieczna bez
względu jaka by ona nie była. Tylko praca zgodna z najlepszymi praktykami
powoduje zmniejszenie ryzyka czy pracy z energią. Najlepszą praktyką są
procedury lockout tagout. Wprowadzenie takich procedur nie musi być wcale
koszto czy czasochłonne – można je wprowadzać etapami. Koszty wypadku przy
pracy spowodowane zadziałaniem energii są zapewne dużo wyższe niż wprowadzenie
takim procedury do zakładu pracy. Należy pamiętać również, że tylko systemowe rozwiązania dają gwarancję bezpieczeństwa.
Osoby zainteresowane praktycznymi warsztatami z zakresu procedur lockout - tagout zapraszam do kontaktu: artur.lipowicz@gmail.com lub telefonicznie 883 663 557.